Op verschillende plekken in Nederland zijn mensen bezorgd over de gezondheidsrisico’s van staalslakken. Maar wat zijn staalslakken eigenlijk? En wat weten we over de risico’s?
Wat zijn staalslakken?
Staalslakken blijven over bij het maken van staal en lijken op stenen. Het bedrijf Tata Steel in IJmuiden is een grote staalfabriek en zorgt elk jaar voor een enorm berg aan staalslakken: zo’n 650.000 ton.
In Nederland willen we afval of restproducten graag zoveel mogelijk nuttig gebruiken. Om die reden zijn de staalslakken gebruikt in de bouw, bijvoorbeeld om:
- vuilstortplaatsen af te dekken
- geluidwallen te maken
- (de onderlaag van) wegen aan te leggen
- dijken te versterken
- de kust te beschermen
- paden te verharden
Gezondheidsrisico’s
De afgelopen jaren blijkt dat staalslakken gezondheidsklachten kunnen veroorzaken. Mensen die in contact komen met staalslakken melden verschillende gezondheidsklachten, zoals:
- geïrriteerde ogen
- geïrriteerde luchtwegen
- bloedneuzen
- huidirritatie
Staalslakken zijn sterk basisch, ze hebben een hoge pH-waarde. Hierdoor is het materiaal bijtend en kan het je huid en de slijmvliezen in je ogen, neus en keel irriteren. Dat gebeurt alleen als je in contact komt met stof van staalslakken. De klachten verdwijnen als je niet meer in contact komt met het stof.
In staalslakken zitten ook zware metalen. Sommige mensen maken zich zorgen dat die slecht voor de gezondheid kunnen zijn, vooral na een langere tijd. De kans dat de zware metalen in staalslakken gezondheidsrisico’s veroorzaken is klein, omdat we in de meeste gevallen weinig in aanraking komen met staalslakken.
Hoe kom je met staalslakken in aanraking?
Je kunt op verschillende manieren in contact komen met stoffen uit staalslakken in je omgeving.
Bij het storten of verplaatsen van staalslakken kan stof ontstaan. Dat stof kan door de hoge pH-waarde de slijmvliezen in je ogen, neus en keel irriteren. Dat gebeurt vooral als er veel stof is, bijvoorbeeld tijdens werkzaamheden. Mensen die in de omgeving woonden van projecten met staalslakken meldden soms gezondheidsklachten. Bijvoorbeeld geïrriteerde ogen of bloedneuzen.
Ook op een fietspad of plein met een bovenlaag van staalslakken kan stof ontstaan. De kans op klachten hangt dan vooral af van hoeveel je met het stof in aanraking komt. Als je fietst of wandelt over zo’n pad is de kans op gezondheidsklachten klein. De kans op klachten is groter als je er langere tijd zit of speelt terwijl er stof is.
Door de hoge pH-waarde zijn staalslakken bijtend en kun je gezondheidsklachten krijgen als je ze aanraakt. Vooral kleine kinderen die op de grond met staalslakken spelen lopen risico. Ze raken vaak met vieze handen hun mond, neus en ogen aan. Of ze stoppen speelgoed in hun mond. Ook oudere kinderen kunnen last krijgen, bijvoorbeeld wanneer ze spelen met steentjes of zand dat (deels) uit staalslakken bestaat.
Als staalslakken in contact komen met water kunnen de stoffen uit de slakken in het water terechtkomen. Dat heet uitloging. Het water kan door de hoge pH-waarde je huid irriteren. Bijvoorbeeld als een kind in een plas regenwater speelt en natte voeten krijgt.
Effecten op de natuur
Staalslakken geven niet alleen risico’s voor de gezondheid, maar ook voor de natuur. Vooral als ze in contact komen met regen- of grondwater. De stoffen uit de staalslakken kunnen dan in het water terechtkomen. Dat heet uitloging. Daardoor kunnen de stoffen zich verspreiden in de grond, het grondwater en sloten. Lees meer over bodemvervuiling.
Staalslakken herkennen
Hoe zien staalslakken er eigenlijk uit? Het is moeilijk om met het blote oog te zien of een materiaal staalslak bevat. Dat komt omdat het vaak gemengd wordt met andere materialen en er dan uitziet als gewoon puin of stenen. Toch zijn er een paar aanwijzingen die kunnen helpen. Kenmerken die kúnnen wijzen op staalslak zijn:
- Kleur: vaak donkergrijs, blauwgrijs of bijna zwart. Bij vocht kunnen er witte, zoutachtige vlekken op de slakken ontstaan.
- Glans: de slakken kunnen een glasachtig of metaalachtig glimmend oppervlak hebben, zeker op breukvlakken.
- Structuur: de stenen zijn meestal hoekig, scherp en onregelmatig van vorm. Ze zijn niet afgerond, zoals grind.
- Poreusheid: sommige stukken zijn vrij compact, andere poreus en luchtig. Het lijkt dan wat op puimsteen.
- Gewicht: staalslakken zijn vaak zwaarder dan betonpuin of natuursteen.
Let op: er zijn veel steenachtige materialen die op staalslakken lijken, zoals basalt of hoogovenslakken.
Maak je je zorgen of er in jouw omgeving staalslakken liggen? Je kunt dan het beste navraag doen bij je gemeente of omgevingsdienst. Als zij opdracht geven voor de aanleg van wegen, kades of ophogingen, houden ze vaak bij welke bouwstoffen er worden gebruikt. De omgevingsdienst heeft mogelijk ook een beeld van de gebruikte staalslakken en de kwaliteit daarvan. Bij twijfel of ongerustheid kan een laboratoriumonderzoek zekerheid geven of het om staalslakken gaat.
Veelgestelde vragen over staalslakken
Staalslakken zijn een restproduct van de staalindustrie. Bij het maken van staal ontstaat gesmolten steenachtig materiaal. Na het afkoelen noemen we dit materiaal ‘staalslakken’
Nee, het gebruik van staalslakken is (nog) niet verboden. Vanaf juli 2025 gelden er wel strengere regels. De tijdelijke regeling geldt minimaal één jaar (tot juli 2026). In die tijd doet de overheid meer onderzoek naar risico’s. Daarna volgt een besluit of er strengere regels of een verbod komt.
Nee, dit zijn zijn verschillende materialen:
- Hoogovenslakken komen uit de ijzerproductie en zijn relatief stabiel en veilig. Ze worden veel gebruikt in cement en beton.
- Staalslakken komen uit de staalproductie en hebben méér risico’s voor milieu en gezondheid.
- Metaalslak is een algemene term voor alle slakken die ontstaan bij de productie van metalen. Hoogovenslakken en staalslakken zijn dus verschillende soorten metaalslakken.
